دیوان بربِرّ، دیوان، از مؤسسات خیریه دولتی که به دست علی بن عیسی بن جراح ، وزیر مقتدر، خلیفه عباسی بنیاد نهاده شد. ۱ - دیوان خیریهعلی بن عیسی که خود اهل خیرات بود و بخش مهمی از درآمد خویش را بدان کارها اختصاص می‌داد، در ۳۰۱ق/۹۱۴م موافقت خلیفه را برای تأسیس دیوانی که بر امور خیریه و صدقات نظارت داشته باشد، به دست آورد و «دیوان البر» را بنیاد نهاد. هسته اصلی منابع مالی این دیوان، اراضی خالصه سواد عراق بود که وقف دیوان شد تا درآمدش به مصرف حفظ مرزهای اسلام و نگهداری و بازسازی حرمین شریفین برسد. [۳]
یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، ج۱۴، ص۷۰.
بعضی از محققان گردآوری زکات و نظارت بر آن را نیز احتمالاً از وظایف این دیوان دانسته‌اند. [۴]
Lokkegaard، F، ج۱، ص۱۶۳، Islamic Taxation، Copenhagen، ۱۹۵۹.
[۵]
H، The Life and Times of Ali Ibn q e s H، Cambridge، ۱۹۲۸، ص ۱۲۹.
به نظر می‌رسد که این دیوان به دیوان البر و الصدقات نیز نامبردار بوده است. [۶]
Lokkegaard، F، ج۱، ص۱۶۳، Islamic Taxation، Copenhagen، ۱۹۵۹.
از وجود و فعالیت چنین دیوانی در دوران پس از خلافت مقتدر نشانی در دست نیست.۲ - فهرست منابع(۱) ابوعلی مسکویه، تجارب الامم، به کوشش ابوالقاسم امامی، تهران، ۱۳۷۷ش. (۲) هلال صابی، الوزراء، به کوشش عبدالستار احمد فراج، قاهره، ۱۹۵۸م. (۳) خلیل صفدی، الوافی بالوفیات، به کوشش هلموت ریتر، ویسبادن، ۱۹۸۸م. (۴) یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا. (۵)، H، The Life and Times of Ali Ibn q e s H، Cambridge، ۱۹۲۸. (۶) Lokkegaard، F، Islamic Taxation، Copenhagen، ۱۹۵۹. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بر، دیوان»، شماره۴۶۷۳. |